REPORTAŽA SA APENINA

Lepote antičke Umbrije

U središnjem delu Italije leže mnoge atrakcije * Među najpoznatije gradove na ovom području spada Orvijeto, čuven pre svega po svojoj katedrali

„Zeleno srce Italije“, Umbrija, smestila se između regiona Toskane, Lacija i Marke. Poznata je po srednjevekovnim gradovima, a među njima, u provinciji Terni, izdvaja se jedan koji po mestu gde se nalazi nema sličnog – Orvijeto. Izgrađen tako da kada mu prilazite morate mu odati počast podignute glave jer se nalazi na visini, na strmoj vulkanskoj steni.

Svedočanstva onoga što se vidi na svetlosti dana potiču još iz perioda između 280. i 325. godine, ali ono što je kroz vreme iskopano ispod tla jeste jedan drugi grad kojeg su izgradili Etrurci, a potom su se tu nastanili Rimljani. Prve naseobine na ovoj lokaciji dosežu do 7. veka pre rođenja Hrista, ali ima znakova da je to mesto bilo nastanjeno još u Bronzano doba.

  

Dvanaest restauriranih apostola vraćenih u Duomo posle 122 godine             Bronzani novčići iz 65. i 69. godine pre nove ere (muzej Faina)

 

Arheološka svedočanstva iz etrurske epohe brojna su, grad je između 8. i 6. veka pre Hrista bio ekonomski veoma razvijen, u čemu su ponajviše uživale familije jakog oligarhijskog režima. Demografski razvoj je evidentan i grad je bio multietnički, a maksimalni sjaj dostiže između 6. i 4. veka pre nove ere, kada postaje značajan trgovački i umetnički centar, a njegov geografski pložaj prirodne tvrđave bio je i garancija vojne nadmoći.

Ne zna se motiv ogromnog besa Rimljana kada su zauzeli grad, ali je poznato da su u napadu na njega odneli preko 2000 statua iz brojnih svetilišta Orvijeta i sa njima glavno božanstvo – etrursku skulpturu Vertumnus. U potonjim međusobnim sukobima i ratovima u periodu od nekoliko vekova rušilo se ali i gradilo, pa je iznikao novi grad pod imenom Urbs Vetus (stari grad).

 

   Bunar San Patricio                                                                                                                                Jedna od prestižnih sorti vina

 

Neprolazni sjaj Duoma

Posle pada Rimskog carstva istoriju grada krojili su jedni za drugima Goti, Vizantijci, Langobardi... Orvijeto je bio i sedište papskog dvora više puta od 1264. godine, a u gradu je između 13. i 14. veka živelo oko 30.000 stanovnika, što je bilo više nego u tadašnjem Rimu. Orvijeto je tada doživeo vrhunac svog prospereteta, sa veoma mnogo izgrađenih palata i spomenika. Najbolje svedočanstvo tog sjaja jeste Duomo, religijsko zdanje čija je gradnja započela 1290. godine. Zvaničan naziv ovog sakralnog objekta jeste Bazilika - Katedrala Santa Marija Asunta. To je remek-delo Orvijeta u romansko-gotskom stilu čija je spoljašnjost dekorisana izuzetnim bareljefom i skulpturama. Katedrala je projektovana u romanskom stilu, ali su potom uvedene prve forme gotike, apside i transet, a kompletirana je u dugom periodu. Smenjivali su se graditelji, dodavali po neku novu ideju, fasadu je radilo preko 20 umetnika tokom vekova i tek je završena polovinom 1500. godine. I u vreme bolesti, epidemija i ekonomske krize nikada nije prestajala gradnja, a potom je resaturirana i prerađivana sve do kraja 16.veka. Uprkos tome, fasada katedrale u Orvijetu predstavlja savršenstvo u harmoniji oblika, jednoobraznost u stilu, jer se poštovao inicijalni projekat forme u sveukupnoj zamisli pa ionoj sa vrhovima tornjeva.

 

   Katedrala  (Duomo)                                                                                                                 Unutrašnjost, iznad ulaznih vrata

 

Mozaike na fasadi radili su razni autori ponajviše u 14. veku, počevši od 1321. godine ali i u 15. i početkom 16. veka. U periodu između 1550. i 1729. isklesano je 12 apostola, velelepnih statua u rimskom stilu, ali su u vremenima koja nisu bila naklonjena određenim kulturološkim predstavljanjima apostoli izneti iz bazilike i sada su, posle 122 godine, restaurirani respektujući istoriju i originalnost zajedno sa postoljima (i po antiseizmičkim pravilima) i vraćeni u baziliku.

 

    Velelepni prostor bazilike                                                                                                                   Loža bazilike 

 

O istoriji Orvijeta svedoči i „Muzej Faina“, sa predmetima jedinstvenim u Italiji o etrurskoj, grčkoj i rimskoj civilizaciji. U etrurskim staništima nađeni su grčki predmeti očuvani u prvobitnom obliku i to se smatra najpoznatijom kolekcijom te vrste u Italiji. Muzej je nastao iz Fondacije porodice Faina, a reč je o kolekciji iz 18. veka sakupljanoj u porodičnoj vili nadomak Duoma, sa dekoracijama zgrade iz 1860. Sa sva tri sprata vile-Muzeja gleda se u Baziliku na različitim visinama i to je nešto istinski velelepno. Kolekcija datira iz 1864. Godine, a poslednji naslednik je umro 1964. On je poklonio gradu kolekciju zajedno sa vilom. Svako parče izloženo u Muzeju ima potvrdu istorijske vrednosti, kao i estetske.

 

       Pogled sa prozora muzeja Faina                                                                                     Islikani plafon muzeja fondacije Faina

U jednom danu videti čaroliju Orvijeta nije mogućno, ne zbog njegove veličine već količine značajnih objekata i sadržaja, jer to su dva grada jedan iznad drugog. Orvijeto je grad - pešačka zona, čak i stanovnici mogu da stignu kolima samo do određenih tačaka. Poslednjih decenija grad na površini zemlje ugledao je ogroman broj otkopanih starih podzemnih staništa i tamo se istinski odvija dupli život – onaj podzemni je čarolija nekadašnje pameti naseljenika kako organizovati život pod zemljom. Od sedamdeseth godina do danas speleolozi su otkrili, iskopali i učinili dostupnim 1200 veštačkih šupljina, onih koje je nekada iskopala etrurska ruka počevši od 5.veka pre rođenja Hrista. Serija cisterni za deponovanje vode u slučaju ratnog stanja, podzemne prolaze je potom iskopavala i neka druga civilizacija, kako u srednjem veku tako i u periodu renesanse i usavršavala ih, pa tako sredila i kanale za otpadne vode. Na raznim mestima otkrivena je proizvodnja keramike, po čemu je Orvijeto veoma poznat. Orvijetani su s razlogom verovali da se život na tlu može osigurati samo poverenjem upodzemni sistem i ekonomiju, perfektno razvijenu ispod tla.

 

           Nakit iz 6. veka pre Hrista                                                                                          Predmeti grčke civilizacije u muzeju 

 

Podzemni Orvijeto

Među svim otkrivenim putevima podzemog Orvijeta istinsku čaroliju predstavljaju prolazi veličine 120 sa 80 santimetara i u dva prvca, ulaz i izlaz iz duplje, tu su i cisterne, bunari, četvorougaona udubljenja u zidu, pećine sa otvorima okrenutim ka površini zemlje gde se očigledno održavala hrana, mesta gde su se gajili golubovi, niše Orvijeta – sve izgleda kao misterija jedne razvijene civilizacije, ili realnost iz gotovo 3000 godina istorije, gde je podzemni grad obezbeđivao život stanovnika na površini zemlje.

Među najposećenijim mestima u gradu je Bunar San Patricio, cilindričnog oblika dubokog 54 a prečnika 13 metara, sa dvostrukom rampom za pristup. Spustivši se niz 284 stepenice u unutrašnjost tišine, osmotrivši savršeno delo jedne civilizacije i izašavši na tlo zemlje imate utisak da ste obavili u tišini najznačajniji dijalog svoga života. Pećina sa paleolitskim fosilnim stablima starim 350 hiljada godina daje utisak da smo mali i beznačajni u istorijskom krugu pred tako značajnim i ogromnim istorijskim i arheološkim blagom i sa sugestivnošću koja nadmašuje deskripciju uobličenu umom i rukom.

Gastronomski raj

Orvijeto je u prastara vremena kršten i kao „grad gde protiče vino“, taj zanat i savršenstvo u proizvodnji vina ostavili su Etrurci još pre više pd 2500 godina, a koji su ga tako pravili da im pozavidi svaki današnji vinar. Proizvodnja je bila na tri nivoa pod zemljom, a zrenje vina na trećem, najdubljem spratu, gde nema svetlosti a temperatura i vlažnost uvek su isti. Tamo današnji enolozi imaju šta da nauče. U iskopavanjima i etrurskim staništima ispod zemlje nađena je ogromna količina posuda raznih oblika sa različitim crtežima i natpisima. Vinogradi Orvijeta bili su katastarski zaštićeni državnim zakonima još od 1295. godine.

Belo vino Orvijeta posebno je cenjeno zbog svojih karakteristika, kako loze tako i uticaja teritorije i mikro klime. Cenilo je njegov ukus mnogo papskih glava, potom Garibaldi, a Sigmund Frojd je 1899. pisao iz Orvijeta o katedrali i famoznom vinu. Vina su sa sertifikatom o kontrolisanom poreklu DOK, a glavne loze su: Trebijano toskano, zvana još i Prokaniko, Greketo, Verdelo, Kanajolo Bjanko, Malvazija toskana. Vino Orvijeto DOK ima ukus i miris cveća, margerite, mimoze, zanoveti, voća, meda, lešnika. Belo vino je žućkaste boje i idealno uz jela na bazi ribe sa aromatičnim začinima.

                                                                                                                                                                 Maslinovo ulje visokog kvaliteta 

 

 

Crna vina, takođe su sa sertifiatom o teritorijalnom poreklu – najpoznatije loze su: Pinot Nero, Aleatiko, Kaberne Sovinjon, Kanajolo Roso, Merlot, Montepulćano, Sanđoveze. Orvieto klasiko Superiore veoma je strukturisano. Zovu ga aristokartsko vino, a vezano je za laganu eroziju vulkanskih stena na kojima leži grad. To vino je istovremeno i nežno i oštro, puni naša usta slojevima minerala dajući osećaj punoće, ide odlično uz lazanje, pastu sa pestom (đenovljanski specijalitet), sa picama na bazi povrća i onom sa četiri sira, sa rižotom, tartufom na razne načine, pršutom iz Norče.

Umbrija i Orvijeto su i sinonim za tartufo, najprestižniju pečurku, kako belu tako i crnu, simbol umbrijske kuhinje. Prva knjiga o dragocenosti tartufa, o ukusu i organoleptičkim svojstvima napisana je pre više od 500 godina, u Umbriji se nalazi i Muzej tartufa, kao i najveće preduzeće za preradu tartufa na svetu, od tog blaga veoma malo ostane u Italiji, gotovo se sve izveze u svet. Orvijeto je poznat po veoma dobrim zrelim sirevima, sazrevaju u bačvama, u pećinama. Najprestižniji su ovčiji zreli sirevi. Provincija Orvijeto poznata je po maslinovom ulju izuzetnog kvaliteta, milenijski poznatoj proizvodnji sa sertifikatom DOP, takođe po cenjenim proizvodima od raznih vrsta mesa, salami, pršuti i prerađevinama od divlje svinje.

Cvetanje agroturizma

Šta je još ono što se ne napušta kao tradicija, a koja ima visoki kvalitet sa svedočanstvom vekova? Zanatstvo raznih vrsta, proizvodnja i dizajniranje keramike, kovanog gvožđa... Tu su takođe i zlatarski zanati, izrada čipke –čuveni „merleto a tombolo“ (čipka na malom valjku gde se izrađuje sa tananim srebrnim i zlatnim nitima). U Orvijetu se nalaze i laboratorije za intarziju (ugrađivanje dizajniranog mozaika u drveni nameštaj), tradiciju ima izrada skulptura, umetnička stolarija i predmeti za domaćinstvo od drveta masline.

    Ulice Orvijeta - pešačke zone 

 

Turizam u Orvijetu pravi veoma krupne i brze korake zahvaljujući i internetu, a od grana ove delatnosti ističe se agroturizam sa značajnim strukturama veoma atraktivnim u okolini, sa ukusom istorije i ultramodernog. Privincija Orvijeto utonula je u zelenilo, sa vrtovima, bazenima, spa centrima... Iz dalekog sveta ovde dolaze parovi na venčanje, a uz izuzetno istančani ukus domaćina vraćate se uvek kao u svoju novostečenu porodicu. Tamo se slave krštenja, razni praznici – relaks nakon gradske gužve i jurnjave. Orvijeto je istinska oaza mira, lepote, potpune opuštenosti, čistog vazduha i na zemlji i ispod nje.

Ima i nas u Orvijetu, malo se zastalo ali su nam rekli da će nas opet biti. To je grad sa sedištem Međunarodnog udruženja Ćitaslou (Citaslow, pod rukovodstvom Slow Food) i početkom ovog veka bratimio se sa našim Kraljevom, pa su tamo stizali zvuci i ukusi iz Srbije. Ta se razmena poslednjih godina zaustavila, ali nas sadašnja gradonačelnica uverava da će sve to ponovo uskoro oživeti. Ponovo će Orvijeto zvati Kraljevo u goste i verujemo i Kraljevo Orvijeto.

Tekst i fotografije: Milica Ostojić (Rim)  - decembar 2019.